.. কপিলমুনিপ্রণীত তত্ত্বসমাস ..

অথাতস্তত্ত্বসমাসঃ || ১||
অষ্টৌ প্রকৃতযঃ || ২||
ষোডশ বিকারাঃ || ৩||
পুরুষঃ || ৪||
ত্রৈগুণ্যম্ || ৫||
সংচরঃ প্রতিসংচরঃ || ৬||
অধ্যাত্মমধিভূতমধিদৈবং চ || ৭||
পঞ্চাভিবুদ্ধযঃ || ৮||
পঞ্চ দৃগ্যোনযঃ || ৯||
পঞ্চ বাযবঃ || ১০||
পঞ্চ কর্মাত্মানঃ || ১১||
পঞ্চপর্বা অবিদ্যা || ১২||
অষ্টাবিংশতিধাঽশক্তিঃ || ১৩||
নবধা তুষ্টিঃ || ১৪||
অষ্টধা সিদ্ধিঃ || ১৫||
দশ মৌলিকার্থাঃ || ১৬||
অনুগ্রহঃ সর্গঃ || ১৭||
চতুর্দশবিধো ভূতসর্গঃ || ১৮||
ত্রিবিধো বন্ধঃ || ১৯||
ত্রিবিধো মোক্ষঃ || ২০||
ত্রিবিধং প্রমাণম্ || ২১||
|| ইতি ||

The notes corresponding to numbers and items:

অষ্টৌ প্রকৃতযঃ || ২||
jaDatattva has two categories: prakRiti and vikRiti. The eight prakRiti-s are: 3 pradhaana 1) muula pprakRiti 2) mahattattva 3) ahaMkaara; and five tanmaatraa-s: 4) shabda 5) sparsha 6) ruupa 7) rasa 8) gandha.

ষোডশ বিকারাঃ || ৩||
They are: 5 sthuula bhuuta [1-5]; 11 indriya-s [6-16] 5 sthuula bhuuta-s 1) aakaasha 2) vaayu 3) agni 4) jala 5) pRithvii 5 GYaanendriya-s 6) shrotra 7) tvachaa 8) netra 9) rasanaa 10) ghraaNa
5 karmendriya-s 11) vaaNii 12) hasta 13) paada 14) upastha 15) gudaa and 16) manaH

ত্রৈগুণ্যম্ || ৫||
they are: 1) sattva 2) rajas 3) tamas

পঞ্চাভিবুদ্ধযঃ || ৮||
The 5 ‘vRitti-s’ of buddhi are:
1) pramaaNa 2) viparyaya 3) vikalpa 4) nidraa 5) smRiti

পঞ্চ দৃগ্যোনযঃ || ৯||
5 GYaanendriya-s: 1) shrotra 2) tvachaa 3) netra 4) rasanaa 5) ghraaNa

পঞ্চ বাযবঃ || ১০||
5 life forces: 1) praaNa 2) apaana (30 samaana 4) vyaana 5) udaana
পঞ্চ কর্মাত্মানঃ || ১১||
karmendriya-s: 1) vaaNii 2) hasta 3) paada 4) upastha 5) gudaa

পঞ্চপর্বা অবিদ্যা || ১২||
The avidyaa-s, the 5 knots or joints, are:
1) avidyaa 2) asmitaa 3) raaga 4) dveshha 5) abhinivesha

অষ্টাবিংশতিধাঽশক্তিঃ || ১৩||
11 ashakti-s exist on the annihilation of the 11 indriya-s. 17 ashakti-s arise from the buddhi: 9 opposites of the 9 tushhTi-s see |14|); and 8 opposites of siddhi-s, i.e. asiddhi-s see |15|.

নবধা তুষ্টিঃ || ১৪||
Of the 9, 4 are adhyaatmika [1-4], and 5 are baahya [5-9].
1) prakRiti 2) upaadaana 3) kaala 4) bhaagya 5) shabda-tushhTi 6) sparsha-tushhTi 7) ruupa-tushhTi
8) rasa-tushhTi 9) gandha-tushhTi

অষ্টধা সিদ্ধিঃ || ১৫||
They are as under; their opposites are the 8 asiddhi-s:
The 8 siddhi-s: 1) uuha 2) shabda 3) adhyayana 4) suhRit-praapti 5) daana 6) aadhyaatmika duHkhahaana 7) aadhibhautika duHkhahaana 8) aadhidaivika duHkhahaana

দশ মৌলিকার্থাঃ || ১৬||
10 muula dharma-s : 1) astitva 2) saMyoga 3) viyoga 4) sheshhavRittva 5) ekatva 6) arthavattva 7) paraarthya 8) anyataa 9) akartRitva 10) bahutva

চতুর্দশবিধো ভূতসর্গঃ || ১৮||
The 14 bhuuta worlds are: The bhuuta-s, here, are deva-s, having
8 daivika sRishhTi-s [1-8];
5 tiryak yoni-s (“animal/lower worlds”) [9-13];
1 human world [14]. 1) braahma 2) praajaapatya 3) aindra 4) daiva 5) gaandharva 6) pitrya 7) videha 8) prakRiti-laya; 9) pashu 10) pakshii 11) sariisRipa 12) kiiTa 13) sthaavara 14) human — these are the 14 yoni-s (worlds)

ত্রিবিধো বন্ধঃ || ১৯||
The 3 bandha-s are: 1) vaikRitika 2) daakshiNika 3) prakRitika.

ত্রিবিধো মোক্ষঃ || ২০||
The three types of liberation (from the bandha-s mentioned in |19|):
Liberation from 1) vaikaarika bandha 2) daakshiNika bandha 3) prakRitika bandha.

ত্রিবিধং প্রমাণম্ || ২১||
The 3 means of acquiring correct perception (pramaaNa) are:
1) pratyaksha 2) anumaana 3) aagama or aaptavachana.

এতত্ সম্যগ্ জ্ঞাত্বা ক্঱িতক্঱িত্যঃ স্যাত্ |
ন পুনস্ত্রিবিধেন দুঃখেনাভিভূযতে || ২২ ||

<

Super User